Vergi Sorumlusu Kimdir?

VUK m.8’e göre vergi sorumlusu, “verginin ödenmesi bakımından alacaklı vergi dairesine kar­şı muhatap olan kişidir”. Vergi sorumlusu, kendisi vergi mükellefi olmadığı halde mükellef ile olan ilişkisi nedeniyle gerek vergi ödeme ve gerekse vergiye ilişkin diğer ödevlerin yerine getirilmesi bakımından vergi dairesine muhatap olur. Vergi mükellefi ile sorumlu arasındaki temel fark, vergiyi doğuran olayın mükellefin şahsında gerçekleşme­si ve verginin, mükellefin malvarlığından alınarak ödeniyor olmasıdır.

Vergi kesintisi yapma sorumluluğunu yerine ge­tirmeyenler ikmalen veya re’sen tarhiyata muhatap olabilirler ve cezalı tarhiyattan doğan vergi cezaları ile gecikme faizi ve zammını ödemek zorunda ka­labilirler. Ancak bunlar, VUK m.11 gereğince öde­dikleri vergiyi asıl borçluya yani vergi mükellefine rücu etme hakkına sahiptirler. Bununla birlikte bu kişilerin, vergi sorumluluğundan kaynaklanan ödevlerini yerine getirmemeleri nedeniyle kesilen cezalar ile gecikme zammını mükellefe rücu etme­leri mümkün değildir.

Vergi Sorumluluğunun Türleri

Her durumda vergi mükellefi yanında bir ver­gi sorumlusu var olmak zorunda değildir. Şöyle ki bazı hallerde sorumlu tarafından yerine getirilmesi gereken vergi ödevleri, bizzat mükellef tarafından yerine getirildiğinden ayrıca bir vergi sorumlusu­nun varlığına ihtiyaç yoktur. Dolayısıyla vergi so­rumluluğundan ancak kanunlarla belirlenen haller­de söz etmek mümkündür.

Vergi Kesintisi Yapanların Sorumluluğu

VUK m.11’e göre “yaptıkları ve yapacakları ödemelerden vergi kesmeye mecbur olanlar, vergi­nin tam olarak kesilip ödenmesinden ve bunlarla ilgili diğer ödevleri yerine getirmekten sorumlu­durlar”. İlgili kanunlarda kimlerin vergi kesmek zo­runda oldukları belirtilmiştir. Örneğin GVK m.94 ile KVK m.15 ve 30’da sayılanlar vergi sorumlusu sıfatıyla ilgili hükümlerde belirtilen ödemelerden vergi kesintisi yapmak zorundadırlar. Bunun ya­nında katma değer vergisinde geniş kapsamlı olarak vergi kesintisi yapma sorumluluğuna yer verildiğini belirtmek gerekir. Benzer şekilde Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu m.17’de veraset yoluyla ve ivazsız intikaller için belirli hallerde öngörülen vergi ke­sintisi ile Damga Vergisi Kanunu m.19’da yer alan damga vergisinin istihkaktan kesinti yoluyla öden­mesini de bu kapsamda değerlendirmek gerekir.

Kanuni Temsilcilerin Sorumluluğu

Vergi hukukunda kanuni temsilcilerin sorum­luluğunu “gerçek kişilerde kanuni temsilcilerin so­rumluluğu” ve “tüzel kişilerde kanuni temsilcilerin sorumluluğu” olarak ikiye ayırmak mümkündür.

Bilindiği üzere vergi mükellefiyeti için kanuni ehliyet şart değildir. Bu itibarla kanuni ehliyeti ol­mayanların, VUK m.10’daki ifade ile “küçüklerin ve kısıtlıların” vergi ödevleri sorumlu sıfatıyla ka­nuni temsilcileri tarafından yerine getirilir. Kanuni ehliyeti olmayanların vergi ödevleri Türk Medeni Kanunu hükümleri çerçevesinde tayin edilen tem­silciler tarafından yerine getirilir. Bu kapsamda küçüklerin yani ergin olmayanların velileri, ayırt etme gücüne sahip olmayanların vasileri ve kısıtlı olanların ise kayyımları vergi sorumlusu olarak ka­bul edilirler.

Gerçek kişi kanuni temsilcileri, vergi ödevlerini yerine getirmemeleri nedeniyle doğan ve mükel­leften talep edilmesine rağmen ödenmeyen vergi aslından sorumludurlar. Ayrıca VUK m.332 gere­ğince kanuni ehliyeti bulunmayan mükellefler, ka­nuni temsilcilerinin vergi kanunlarına aykırı fiilleri nedeniyle cezaya muhatap olmazlar. Bu nedenler bahse konu fiiller nedeniyle kanuni temsilciler ta­rafından ödenen cezaların mükellefe rücu edilmesi mümkün değildir.

Tüzel kişilerde vergiye ilişkin ödevler gerçek kişi kanuni temsilciler tarafından yerine getirilir. Kanu­ni temsilciler tüzel kişilerin gerek vergi mükellefi­yetinden ve gerekse vergi sorumluluğundan doğan ödevlerini yerine getirmek zorundadırlar.

Tüzel kişilerde kanuni temsilcinin kim olacağı tüzel kişinin türüne göre değişir. Örneğin anonim şirketlerde kanuni temsilci Türk Ticaret Kanunu (TTK) m.365 ve m.367 uyarınca yönetim kurulu başkanı veya üyeleri, limited şirketlerde ise TTK m.623 ve m.624 gereğince şirket müdürüdür. Di­ğer tüzel kişilerde kanunu temsilcinin tayini tabi oldukları yasal düzenlemelere göre belirlenir.

An Anonim şirketlerde kanuni temsilci TTK m.365 ve m.367 uyarınca yönetim kurulu başkanı veya üyeleri, limited şirketlerde ise TTK m.623 ve m.624 gereğince şirket müdürüdür.

Tüzel kişilerin ödenmeyen vergi borçları ve buna bağlı gecikme faizleri ve gecikme zamları öncelikle tüzel kişilerden talep edilir. Tüzel kişiler­den kısmen veya tamamen tahsil edilemeyen vergi borçları için kanuni temsilciye başvurulur. Kanuni temsilciler ödedikleri vergi aslı, gecikme faizi ve ge­cikme zammını VUK m.10’a göre asıl borçlu olan tüzel kişiye rücu edebilirler.

Vergi cezalarında ise durum farklıdır. Para ceza­sı türünden vergi cezaları da öncelikle tüzel kişiden talep edilir ve tahsil edilememesi halinde kanuni temsilciye başvurulur. Hürriyeti bağlayıcı cezalar yani hapis cezaları ise VUK m.333 gereğince fiili işleyen gerçek kişiye uygulanır.

Mirasçıların Sorumluluğu

VUK m.12’a göre ölüm halinde mükelleflerin ödevleri, mirası reddetmemiş kanuni ve mansıp (atanmış) mirasçılara intikal eder. Mirasçıların her biri miras hisseleri oranında vergi aslı, vergi aslına yürütülen gecikme faizi ve gecikme zammı ile tecil faizi ve pişmanlık zammından sorumlu olurlar. Cezalar ile ce­zalara yürütülen gecik­me zammı ise miras­çılara geçmez, ölümle birlikte düşer.

Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ve Yeminli Mali Müşavirlerin Sorumluluğu

VUK mük.m.227 uyarınca mükelleflerin vergi beyannamelerini imzalamaya yetkili olan serbest muhasebeci mali müşavir veya yeminli mali mü­şavirler ile vergi kanunlarında yer alan muafiyet, istisna, yeniden değerleme, zarar mahsubu ve ben­zeri hükümlerden yararlanılmasını sağlayan tasdik raporunu düzenlemeye yetkili olan yeminli mali müşavirler bu kapsamda yaptıkları işlerden sorum­ludurlar. Zira bu kişiler, kendilerine verilen yetki çerçevesinde ortaya çıkan vergi kaybı, vergi cezası ve gecikme faizinin ödenmesinden mükellef ile bir­likte müteselsilen (zincirleme) sorumludurlar.

Tasfiye Memurlarının Sorumluluğu

KVK m.17 uyarınca kurumların tasfiye edilme­sinde vergi borçlarının ödenmesinden tasfiye memur­ları sorumludur. Tasfiye memurlarının vergi borç­larını ödemeden diğer alacaklılara ödeme yapması halinde karşılıksız kalan vergi alacakları, rücu hakkı saklı kalmak kaydıyla kendilerinden talep edilir.

Tapu Sicil Memurlarının Sorumluluğu

Tapu sicil memurları, Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu (VİVK) m.19 uyarınca miras yoluyla ve ivazsız (bedelsiz) olarak intikal eden gayrimenkullerden, veraset ve intikal vergisi ödenmemiş olanla­rının devri halinde verginin ödenmesinden miras­çılarla beraber müteselsilen sorumludurlar.

Motorlu Araçların Devrinde Sorumluluk

Özel Tüketim Vergisi Kanunu m.13 uyarınca motorlu araçların ilk iktisabını, ithal veya teslimini gerçekleştirenler, öncelikle özel tüketim vergisinin ödendiğini gösteren belgeleri aramak zorundadır­lar. Aksi halde ödenmemiş olan vergiden mükellef­le birlikte müteselsilen sorumlu olurlar. Aynı şekil­de Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu m.13 uyarınca motorlu araçların devrini gerçekleştiren noter, tra­fik sicil, liman sicil ve sivil havacılık sicil memur­ları bu işlemlerden önce motorlu taşıtlar vergisinin ödendiğine dair belgeleri istemek zorundadırlar. Aksi halde onlar da ödenmemiş olan vergiden mü­kellefle birlikte müteselsilen sorumlu olurlar.

Katma Değer Vergisinde Vergi Sorumluluğu

KDVK m.9’a göre mükellefin Türkiye’de ika­metgahının, işyerinin, kanuni veya iş merkezi­nin bulunmaması halinde ve Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca gerekli görülen diğer hallerde vergi alacağını güvence altına almak için vergiye tabi işlemlere taraf olanlar veya mükellefin temsilcisi, vekili veya mükellef adına hareket edenler vergi alacağını ödemekten sorumlu tutulur.

D Diğer sorumluluk halleri, mirasçıların ölen kişinin vergi ödevlerinden sorumluluğu, tapu sicil memurlarının ödenmemiş veraset ve intikal vergisinden sorumlulu­ğu, tasfiye memurlarının tasfiye edilen ku­rumun vergi borçlarından sorumluluğu, motorlu araç devrine yetkili olanların ödenmemiş özel tüketim vergisi ve motorlu taşıtlar vergisi borcundan so­rumluluğu ve katma değer vergisinde sorumluluk olarak sıralanabilir.