Ticari İşletmenin Tanımı ve Unsurları
TTK’nın ticari işletme sistemine ağırlık vermesine paralel olarak kanunda yer alan pek çok kavram ticari işletme kavramından hareketle açıklanmaya çalışılmıştır: Ticari iş (TK. m.3,m.19), ticari hüküm (TK. m.1), ticari dava (TK. m.4), tacir (TK.m.12) gibi. Şu halde, “Ticari İşletmenin temel bir kavram olduğu açıktır. Böyle temel bir kavramın kanunda tanımlanmış olması, yeni TTK’nın önemli yanlarından birisidir.
Ekonomi bilimi açısından işletme, bir girişimcinin kazanç sağlamak amacıyla emek ve sermayeyi bir organizasyon içerisinde bir araya getirmesi ile oluşur fakat bu genel tanım, Ticaret Hukukunun ticari işletme tanımına uymaz. Çünkü ekonomik anlamdaki her işletme, aynı zamanda bir ticari işletme değildir ancak her ticari işletme ekonomik anlamda da bir işletmedir.
Ticari işletmenin tanımı ve unsurları açısından temel düzenleme, TTK m.11/1’de yer almaktadır: “Ticari işletme, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin, devamlı vebağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir.” Bu tanımdan, ticari işletmenin unsurlarına ulaşılabilir, işletmenin, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetler göstermesi ve bu faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütülmesi gerekir.
Esnaf İşletmesi İçin Öngörülen Sınırı Aşan Düzeyde Gelir Sağlama
Amaçlı Faaliyetlerde Bulunması
Bu unsuru, gelir sağlama amacı ve gelirin düzeyi yönlerinden iki alt unsura ayırabiliriz:
Gelir Sağlama Amacının Varlığı
İşletmenin gelir sağlamayı amaç edinmiş olması gerekir fakat bu amacın teorik olarak varlığı yeterlidir, işletmenin fiilen de sürekli gelir elde ediyor olması şartı aranmaz. Bir işletme, zaman zaman veya üst üste zarar da edebilir. Gelir sağlama amacıyla kurulmayan, örneğin doğrudan hayır amaçlı işletmeler (fakir ailelere Ramazan ayında bedava yemek dağıtmak üzere kurulmuş bir aşevi gibi) ticari işletme değildir. Fakat fakir çocukları okutmak amaçlı bir dernek, lüks bir lokanta işletir ve elde ettiği geliri çocuklara öğrenim yardımı için harcar ise ortada yine bir ticari işletme vardır. Elde edilen gelirin sarf şekli, işletmenin niteliğini değiştirmez.
Gelir Düzeyinin Esnaf İşletmesi-Ticari İşletme Ayrımı
Gelir sağlama amaçlı faaliyetlerin, esnaf işletmesi boyutlarını aşması, yani ondan daha kapsamlı olması gerekir. Ticari işletmenin asıl önemli unsuru budur. Çünkü diğer unsurlar esnaf işletmelerinde de bulunabilir. Oysa ticari işletmeyi esnaf işletmesinden ayırabilmek ancak bu unsur sayesinde mümkün olmaktadır.
Ticari işletme ile esnaf işletmesi arasındaki sınır, Cumhurbaşkanı kararıyla belirlenir.
Devamlılık
İşletme çatısı altında yürütülen faaliyetlerin devamlı olması gerekir. Buradaki devamlılık, faaliyetlerin hiç ara verilmeksizin yıllarca devam edeceği anlamına gelmez. Tesadüfen veya arızi olarak yapılan bir ticari faaliyet, ticari işletmenin varlığını göstermez. Hatta bazı faaliyetler mevsimlik olabilir. Örneğin, yaz dönemlerinde açılan plaj işletmesi, kış aylarında çalışan bir kayak tesisi veya av mevsiminde faaliyet gösteren ve avcılar derneğine ait olan bir motel işletmesi de unsurları bulunmak şartı ile ticari işletmeyi oluşturabilir.
Bağımsızlık
Bir kişi başkasının işletmesinde çalışıyor ya da başkasına yardımcı oluyorsa veya işletmeyi taciri temsilen çalıştırıyorsa tacir değildir. Örneğin şubeler bağımsız olmayıp merkeze bağlı oldukları için bağımsız birer ticari işletme sayılmazlar. Aynı şekilde, ticari temsilci, pazarlamacı ve işletmeyi sezgin (ayırtım gücüne sahip) küçük veya kısıtlı adına işleten yasal temsilci, bağımsız bir işletme sahibi olmadığı için tacir değildir (TTK m.13). Buna karşılık, acente, bağımsız bir tacir yardımcısı olduğu için, onun işletmesi, diğer unsurların da mevcut olması şartıyla ticari işletme oluşturur.