Ticari Defterlerin Yararı ve Hukuki Önemi Nedir?

Tacir, ticari işletmesinin ekonomik ve mali durumunu, borç-alacak ilişkilerini ve her iş yılı içinde elde edilen sonuçları belirlemek amacıyla defter tutmak zorundadır (TTK m.18/1, 64vd). Defterler, tacirin ticari işlemleri ile malvarlığı durumunu, Tür­kiye Muhasebe Standartlarına ve başta 88 inci madde gelmek üzere Ticaret Kanunu hükümlerine göre, açıkça görülebilir ve üçüncü kişi uzmanlara, makul sürede fikir verebilir şekilde tutulmalıdır (TTK m.64/1). Kanunda, ticari defter tutma yüküm­lülüğünden bahsedilmiş; hangi defterlerin nasıl tutulacağı, düzenleme ve değerleme ilkeleri, defterlerin saklanması, mahkemeye teslimi ve ibrazı ile 660 Sayılı KHK ile kurulan, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun(Kamu Gözetimi Kurumu) yetkileri, ayrıntılı olarak düzenlenmiştir (TTK m.64-88).

Tacirin defter tutması öncelikle kendi yararınadır. Tacir, düzgün şekilde tuta­cağı defterler aracılığı ile işletmesinin gerçek durumunu anlamak, işlerinin gelişi­mini izlemek ve geçmişte yapmış olduğu işlemleri saptamak imkânı bulur. Tüzel kişi tacirlerin ortakları ve yöneticileri bakımından da defterler büyük öneme sa­hiptir. Şirket tarafından tutulan defterler ve bu defterlere uygun şekilde çıkarılan hesaplar ile bilanço, ortakların şirketin gerçek durumunu, kâr mı yoksa zarar mı ettiğini anlamalarına ve kâr dağıtımı esaslarını belirlemelerine yarar. Bunların in­celenmesinden sonra, şayet şirketin mali durumu bozulmuş ise düzeltilmesi için gerekli tedbirlerin alınması yoluna gidilmesi gerekir (TTK m.376 vd.).

Tacirlerin defter tutması devlet açısından da çok önemlidir. Defterler, vergi yü­kümlüsünün ve özellikle vergi matrahının tam ve doğru şekilde saptanabilmesine hizmet eder.

Üçüncü kişiler ve alacaklılar açısından da defterler önem taşır. Alacağın varlığı ve miktarı yönünden defterler, sahibi (tacir) lehine ve aleyhine delil olabilmekte­dir (HMK m.222).

Sayılan bu yarar ve çıkarlar nedeniyle, defter tutmanın çeşitli hukuk dalları açısından öneme sahip olduğunu ve düzenlendiğini görmekteyiz:

1. Medeni usul hukuku ve ticaret hukuku açısından, defterler mahkemede de­lil olarak kullanılabilir (HMK m.222),
2. Vergi hukuku açısından, vergi yükümlüsü ve matrahının saptanabilmesin­de defterler büyük önem taşır (VUK m.171 vd.),
3. îcra-îflâs hukuku açısından bir tacirin iflâs etmesi durumunda hileli veya taksiratlı iflâs durumu araştırılırken bakılacak temel belgelerden birisi tica­ri defterlerdir (ÎİK m.310, b.5 vd.).