İlk Derece Mahkemelerinin Görev Yönünden Yetkisi
Görev yönünden yetki kuralları, hâkimler arasında yapılan iş bölümü esasına dayanır. Hâkimler arasında çeşitli iş bölümleri vardır. Örneğin, adli yargıda ve adli yargı dışında ( idari yargı gibi) görev yapma gibi. Adli yargıda çalışanlar arasında ise hukuk-ticaret-ceza mahkemelerinde ya da ağır-asliye ceza mahkemelerinde görev yapma şeklinde iş bölümü de vardır.
Görev yönünden iş bölümünün istisnasını niyabet oluşturur. Niyabet, bir muhakeme işleminin yapılmasının toplu mahkemelerde, kurul adına üyelerden birine devredilmesini ifade eder. Naip hâkim denilen bu hâkim, işlemi kurul adına yapar. Niyabet, Yasa’da bir kurum olarak düzenlenmemiş sadece bazı işlemlerin niyabet yolu ile de yapılabileceği belirtilmiştir. Örneğin, mahkemeye gelemeyen hasta tanığın bulunduğu yerde dinlenmesi gibi (CMK m.60/2,83,/1,180/1,209,244/3268/2-d,320/1-2).
Adli yargı ceza mahkemelerinin ihtiyaca göre dairelerinin oluşturulduğunu belirttik. Öğreğin İstanbul Ağır Ceza Mahkemesinin 1 Nolu Dairesi, 2 Nolu Dairesi gibi. Bir mahkemenin daireleri arasında da iş bölümü esasına dayalı bir görev ayrımı vardır. Bu yolla adli yargı içinde ihtisas daireleri oluşturulabilir. Örneğin kanunla adli yargı dışında özel bir mahkeme olarak basın mahkemelerinin ve trafik mahkemelerinin kurulması öngörülmüştür. Ancak bu mahkemeler kurulamadığından kuruluncaya kadar, bu mahkemelerin görevine giren suçların adli yargı ceza mahkemelerinin bir dairesince yerine getirilmesi kabul edilmiştir. Ağır cezalık basın suçları ağır ceza mahkemelerinin 2 nolu dairesinde, asliye cezalık basın suçları ise asliye ceza mahkemesinin 2 nolu dairesinde görülür. Basın ve trafik mahkemeleri, adliye mahkemelerinin ihtisas daireleri olarak görev yapmaktadır.
Adli yargı içerisinde hukuk, ceza ve ticaret mahkemeleri arasında çıkan görev uyuşmazlıkları, bu mahkemelerin kararları temyiz edildiğinde hukuk ve ceza daireleri veya genel kurulları arasındaki bir uyuşmazlığa dönüşmektedir. Bu uyuşmazlık da içtihadı birleştirme yoluyla Büyük Genel Kurul tarafından çözülür (Yargıtay K. m.16). Yargıtay ceza daireleri arasındaki görev uyuşmazlıkları ise Ceza Genel Kurulunca çözülür (Yargıtay K. m.15).
Adliye mahkemeleri ile adliye dışı mahkemeler arasında da görev uyuşmazlıkları çıkabilir. Örneğin, bir uyuşmazlığın çözümünde hem ceza mahkemesi hem de idare mahkemesi kendisini görevli saymış olabilir (olumlu uyuşmazlık). Aksi durum da gerçekleşebilir. Yani bu mahkemelerin tümü, aynı uyuşmazlıkta diğerini görevli göstererek kendisini gö- revsiz saymış olabilir (olumsuz uyuşmazlık). Bu tür uyuşmazlıklar, Uyuşmazlık Mahkemesi tarafından çözülür (Ay m.158).