Tarhiyat Öncesi Uzlaşmanın Sağlanmasının Kaçakçılık Suçunun Kovuşturulmasına Etkileri Nelerdir?

Tarhiyat öncesi uzlaşma müessesesinin vergi kaçakçılığı suçuna etkisi olup olmadığı bakımından bu müessesenin tarihsel gelişimine ve yasa değişikliklerinin incelenmesi gerekmektedir.

Vergi idaresi ile vergi mükellefinin, aralarında henüz doğmamış olan, ancak doğmasına kesin gözü ile bakılan uyuşmazlığı, karşılıklı ödünlerle, gidermek üzere anlaşmaları anlamına gelen tarhiyat öncesi uzlaşma müessesesi, vergi sistemimize ilk kez, 213 Sayılı V.U.K.'na 3239 Sayılı Kanunun 33'üncü maddesiyle eklenen ek 11 'inci madde ile getirilmiştir. Anılan ek 11 'nci maddede tarhiyat öncesi uzlaşmaya ilişkin esas ve usullerin Yönetmelikle belirleneceği öngörülmüş, 16.2.1987 tarih ve 19374 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan "Tarhiyat öncesi Uzlaşma Yönetmeliğinde bu müessesenin işleyişine ilişkin esas ve usuller gösterilmiştir. Bilahare, 3.2.1999 tarih ve 23600 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Yönetmeliği, yürürlüğe konulmuştur.

Tarhiyat öncesi uzlaşma başlıklı V.U.K.'nun halen yürürlükte bulunan Ek 11.madde metni;

Ek Madde ll-(4444 Sayılı Kanunun 7.maddesiyle değiştirilen ve 14.8.1999 tarihinden itibaren yürürlüğe giren fıkra) Maliye Bakanlığı, vergi incelemesine dayanılarak tarh edilecek vergilerde kesilecek cezalarda (344.maddenin üçüncü fıkrası uyarınca vergi ziyaı cezası kesilecek tarhiyata ilişkin vergi ve ceza hariç) tarhiyat öncesi uzlaşma yapılmasına izin verebilir.

Tarhiyattan önce uzlaşmaya varılması halinde tutanakla tespit edilen bu husus hakkında dava açılamaz ve hiçbir mercie şikayette bulunulamaz-   (3305 Sayılı Kanunun  l0.maddesiyle eklenen  hüküm)  uzlaşılan  vergi miktarı üzerinden  bu Kanunun 112.maddesine göre gecikme faizi hesaplanır.

Tarhiyat öncesi uzlaşmanın temin edilememiş veya uzlaşma müzakeresinde uzlaşmaya varılamamış olması halinde mükellefler veya ceza muhatabı olanlar verginin tarhından ve cezanın kesilmesinden sonra uzlaşma talep edemezler.

Tarhiyat öncesi uzlaşmaya ilişkin esaslar ve usuller yönetmelikte belirtilir.

Ek ll'nci maddenin l.fıkrasınm 4444 Sayılı Yasayla yapılan değişiklikten önceki şekli;

(4369 Sayılı Kanunun 18.maddesiyle değişen ve 31.12.1998 tarihinden sonraki vergilendirme dönemlerine ilişkin tarhiyatlardan başlatılmak üzere 1.1.1999 tarihinde yürürlüğe giren fıkra) Maliye Bakanlığı vergi incelemesine dayanılarak tarh edilecek vergilerde tarhiyat öncesi uzlaşma yapılmasına izin verebilir.

Ek ll'nci maddenin 1.fıkrasının 4369 Sayılı Kanunla değiştirilmeden önceki şekli ise;

(4008 Sayılı Kanunun 22.maddesiyle değişen ve 1.1.1995 tarihinden itibaren yürürlüğe giren fıkra) Maliye Bakanlığı, vergi incelemesine dayanılarak salınacak vergilerle kesilecek cezalarda tarhiyat öncesi uzlaşa yapılmasına izin verebilir. Ancak, inceleme sonucunda kaçakçılık cezalı tarhiyat yapılmasını gerektiren tespitler nedeniyle salınacak vergi ve kesilecek kaçakçılık suçu cezası tarhiyat öncesi uzlaşma mevzuu yapılamaz

Yukarıda belirtilen yasal düzenlemeler gözönüne alındığında ortaya çıkan sonuç şudur;

4008 Sayılı Kanunla 1.1.1995 tarihinden itibaren 4369 Sayılı Yasayla yapılan ve 1.1.1999 tarihinde yürürlüğe giren düzenleme tarihine kadar olan zaman sürecinde kaçakçılık suçları tarhiyat öncesi uzlaşma kapsamından çıkarılmıştır. Belirtilen tarihler arasında vergi dairelerince ikmalen, re'sen veya idarece tarh edilecek vergilere kaçakçılık suçu cezasının kesilmesi halinde gerek vergi gerekse ceza için tarhiyat öncesi uzlaşma yapılması mümkün değildir. Bu yasağa rağmen kaçakçılık cezalı tarhiyat yapıldığının anlaşılması halinde, vergi dairesince yapılan usulsüz uzlaşma ceza hakimini bağlamadığından, bu usulsüz uzlaşmadan bahisle beraat karan verilemez. Ancak, bu tarihler arasında kusur veya ağır kusur cezası uzlaşma konusu yapılabilir.

4008 Sayılı Kanunla yapılan değişiklik 1.1.1995 tarihinden geçerli olmak üzere yürürlüğe girdiğinden, 1.1.1995 tarihinden önce veya sonra hangi tarihte tebliğ edilmiş olursa olsun 31.12.1994 tarihinden önceki vergilendirme dönemlerine ilişkin olarak ikmalen, re'sen veya idarece tarh edilen vergiler ile bu vergilere kesilen kaçakçılık cezalan için 1.1.1995 tarihine kadar yürürlükte bulunan hükümler uygulanacak ve mükelleflerin talep etmeleri halinde uzlaşma komisyonlarınca uzlaşma günü tayin edilerek uzlaşma mevzuu yapılacaktır.

1.1.1999 tarihinde yürürlüğe giren 4369 Sayılı Yasa ile Ek ll'nci maddenin l'nci fıkrasında yapılan değişiklik uyarınca sadece tarh edilecek vergi miktarlarında uzlaşma yapılabileceği öngörüldüğünden, 1.1.1999 tarihi ile 4444 Sayılı Yasayla yapılan 14.8.1999 tarihli değişiklik tarihine kadar kaçakçılık suçlarına konu olan fiillerden dolayı ceza için tarhiyat öncesi uzlaşma yapılması mümkün olmadığı sonucuna varılmaktadır.

4369 Sayılı Yasa ile yapılan değişiklik gerekçesinde; "uzlaşma müessesesinin son zamanlardaki uygulamasında, vergi miktarında uzlaşma yapılmadan cezalann önemli miktarda indirildiği veya hiç alınmadığı, bunun ise uzlaşmanın amacına ters düştüğü ve vergi cezalarının etkinliğini kaybetmesine neden olarak vergisini zamanında ödeyen ve ödemeyen mükellef ayrımının ortadan kalkmasına neden olduğu" görüşlerine yer verilmiştir.

4444 Sayılı Yasayla yapılan değişiklikte ise; "Maliye Bakanlığı, vergi incelemesine dayanılarak tarh edilecek vergilerle kesilecek cezalarda (344.maddenin 3.fıkrası uyarınca vergi ziyaı cezası kesilecek tarhiyata ilişkin vergi ve ceza hariç) tarhiyat öncesi uzlaşma yapılmasına izin verebilir." Hükmü ile, atıf yapılan 344.maddenin 3.fıkrasında yer alan "Vergi ziyama 359'uncu maddede yazılı fiillerle sebebiyet verilmesi halinde bu ceza (vergi ziyaı cezası) üç kat, bu fiillere iştirak edenlere ise bir kat olarak uygulanır" hükmü birlikte yorumlandığında ise şu durum ortaya çıkmaktadır:

4369 Sayılı Kanun hükümlerinin yürürlükte kaldığı 1.1.1999-14.8.1999 tarihleri arasındaki vergilendirme dönemlerine ilişkin olarak; 344'üncü maddenin üçüncü fıkrası uyarınca yapılması önerilen (359 ve 360'ıncı maddelerde sayılan kaçakçılık ve iştirak suçlarına ilişkin fillerle vergi ziyama sebep olunması halinde kesilen) vergi ziyaı cezalı tarhiyatlarda, vergi aslında uzlaşma yapılması halinde ceza miktarı uzlaşılan vergiye göre düzeltilmek suretiyle işlem yapılmakta olduğundan, 1.1.1999 tarihinden 14.8.1999 tarihine kadar olan dönemlerde işlenen kaçakçılık fiilleri ile vergi ziyama sebebiyet verilmesi halinde kaçakçılık cezasının uzlaşma konusu yapılması imkan dahiline girmiştir. Diğer şekilde kesilecek vergi ziyaı cezalı tarhiyatlarda ise 4444 Sayılı Kanunla uzlaşma hükümlerinde yapılan değişiklik uyarınca hem vergi aslında hem cezada uzlaşma yapılabilmektedir.

4444 Sayılı Yasa ile yapılan değişikliğin yürürlüğe girdiği 14.8.1999 tarihinden sonraki vergilendirme dönemlerinde ise 344'üncü maddenin üçüncü fıkrası uyarınca kesilmesi önerilen, diğer bir anlatımla 359 ve 360'ıncı maddelerde sayılan kaçakçılık ve iştirak fiilleriyle vergi ziyama neden olunması durumunda kesilen vergi ziyaı cezası uzlaşma kapsamına girmemekte, diğer şekilde kesilecek vergi ziyaı cezalan vergi aslından bağımsız olarak uzlaşma konusu edilebilmektedir.

Tarhiyat öncesi uzlaşma sadece vergi inceleme raporlarına dayanılarak yapılacak tarhiyatları kapsamaktadır. (Yönetmelik Md. 13/son). Bu itibarla, takdir komisyonu tarafından takdir edilen matrahlar üzerine tarh edilen vergi ve kesilen cezalar, inceleme raporuna bağlanmamış ikmalen tarhiyatlar, idarece yapılacak tarhiyatlar, kendiliğinden verilen beyannameler üzerine kesilecek cezalar, pişmanlık şartının ihlali nedeniyle kesilen cezalar tarhiyat öncesi uzlaşmaya konu edilemezler.

Sonuç olarak yeni düzenlemeye göre V.U.K.'nun 344'üncü maddesinin üçüncü fıkrasına göre üç kat vergi ziyaı cezası kesilmesi önerilen tarhiyatlar (359 ve 360'ıncı maddelerde sayılan kaçakçılık ve iştirak suçları) nedeniyle vergi ziyaına neden olunması durumunda vergi ziyaı cezası üç kat kesilir ve bu tarhiyatlar uzlaşma kapsamına girmez. Aynca kaçakçılık ve iştirak suçlanndan dolayı C.Savcılığına suç duyurusunda bulunulur.