English
Russian
German
Arabuluculuğu değişik açılardan sınıfandırmak mümkündür: Uygulanacak kanun hükümlerine göre, geleneksel ve nitelikli arabuluculuk; faaliyete göre ise kolaylaştırıcı, değerlendirici ve dönüştürücü arabuluculuk diye bir sınıfandırma yapılabilir.
Uygulanacak kanun hükümlerine göre arabuluculuk, adi ve nitelikli arabuluculuk olarak ikiye ayrılabilir. Adi arabuluculuk, Kanun’a tabi olmaksızın yapılan arabuluculuktur. Adi arabuluculukta, tarafarın seçtiği herhangi bir kimse, arabulucu olabilir. Tarafar arasında yapılacak sulh anlaşmasına uyulmaması hâlinde icra, genel hükümlere göre yapılır. Adi arabuluculuk geleneksel olarak da yapılmaktadır. Geleneksel arabuluculuk, çoğunlukla toplum içinde saygı duyulan bir kimse tarafından yapılan arabuluculuktur.
Nitelikli arabuluculuk ise Kanun’a göre yapılan arabuluculuktur. Bu durumda arabuluculuk faaliyeti, Kanun’a göre tutulan sicile kayıtlı arabulucular tarafından yürütülür. Faaliyet yürütülürken Kanun’da yer alan emredici kurallara uyulmalıdır. Faaliyet sonucu hazırlanan anlaşmaya uyulmazsa, mahkemeden alınacak icra edilebilirlik şerhi neticesinde, Kanun gereği ilam niteliğinde belge elde edilir ve icra, ilamlı icra hükümlerine göre yapılabilir (madde 18).
Arabulucunun faaliyetine göre arabuluculuk, kolaylaştırıcı, değerlendirici ve dönüştürücü arabuluculuk olmak üzere üç şekilde karşımıza çıkar.
Kolaylaştırıcı arabuluculuk, tarafarın uyuşmazlığın çözümünde ortak menfaatlerinin bulunması üzerine yapılandırılmış bir arabuluculuk türüdür ve bizzat taraf katılımı önemlidir. Arabulucu genellikle, tarafarın uyuşmazlığın temelindeki pozisyonlarını ve çözümündeki ihtiyaç ve menfaatlerini bulmaya odaklanır, onlara çözüm konusundaki seçenekleri değerlendirmelerinde yardımcı olur. Arabulucu, kendisi çözüm üretip bu çözümü onlara empoze etmez. Bu nedenle süreç, tarafar arasındaki iletişimi geliştirici ve aydınlatıcı bir yol izlemelidir. Kolaylaştırıcı arabuluculukta anlaşma, bilgiye ve tarafarın birbirini anlamasına dayanır. Arabulucu, kural olarak hukuki değerlendirme yapmaz, tarafara tavsiyelerde bulunmaz, hukuki bilgiler sunmaz; tarafarın tartışmalarına mümkün olduğunca az müdahale eder ve daha çok bunlara yön verir.
Kanun, kolaylaştırıcı arabuluculuk esas alınmak yoluyla hazırlanmıştır (madde 2/1).
Değerlendirici arabulucu, tarafarın uyuşmazlıktaki zayıf yönlerini belirtip bu konuda hâkim veya hakemin nasıl bir karar vereceğini tahmin etmek yoluyla tarafarın uyuşmazlıklarını çözmelerine yardımcı olur. Değerlendirici arabulucu, tarafara muhtemel bir davanın sonucu hakkında tavsiyelerde bulunabilir, dosyanın zayıf ve güçlü yanlarından bahse debilir ve dosyanın içeriğini değerlendirerek, teknik ve hukuki bilgi sağlayabilir. Yöntem, tarafar arasındaki ilişkinin önemli olmadığı ve tarafarın uyuşmazlık için hızlı bir çözüm elde etmek istedikleri hâllerde tercih edilmektedir. Bu tür arabuluculukta tarafarın menfaat ve ihtiyaçlarından çok, hakları üzerine yoğunlaşılır. Amerika Birleşik Devletlerinde hâkimin tarafarla yaptığı sulh konferansından esinlenmek yoluyla ortaya çıkan değerlendirici arabuluculuk, “formüle edici arabuluculuk” veya “çözüm bulucu arabuluculuk” isimleriyle de anılmaktadır.
Dönüştürücü arabuluculuk, tarafarın her birinin güçlendirilmesi; ihtiyaç, menfaat, değer ve görüşlerinin tanınması; bu şekilde onların geliştirilmesi fkrine dayanmaktadır ve ilişki odaklı arabuluculuk olarak da adlandırılmaktadır. Bu açıdan uyuşmazlık, çözülmesi gereken bir problemden ziyade, insanın gelişimi için önemli bir fırsattır. Yani, tarafarın her biri zorluk ve problemlerle karşılaştığında mücadele yetisi güçlendirilmelidir. Ayrıca, tarafın kendinden farklı durumda olanlara saygı duyması sağlanmaktadır. Güçlendirme ve tanıma ile tarafar kendilerini daha iyi bireye dönüştürecek; böylelikle, hemen sulh sağlanamasa bile, ileride ortaya çıkabilecek sorunlarla daha iyi mücadele edebilecektir.
Yanlış anlamaların belirlenmesi, başkalarına ait alternatif bakış açışlarının ve süreçten önce başkaları hakkında bilinmeyenlerin öğrenilmesi, bu kapsamda bir arabuluculukta başarı için yeterli sayılabilir. Dönüştürücü arabuluculuk, akran arabuluculuğunda sıklıkla kullanılmaktadır. Güçlendirme, doğası itibariyle dönüşümü sağlama konusunda ayrımcılık ve baskıyla baş etmeyi, bunu başarmak için var olan diğer sistemlerle ilişkilenmeyi ve ortaklık içerisinde çalışmayı içerdiğinden bambaşka bir alt yapıyı, süreci ve eğitimi gerektirmektedir.
