CMK m. 109 Adli Kontrol Kararı Nasıl Verilir?

Tutuklama gibi ağır bir tedbir yerine, daha hafif tedbirlerle şüphelinin veya sanığın kaçması­nı veya delilleri karartmasını önlemenin mümkün olması durumunda, tutuklamaya başvu­rulmaz. Tutuklamanın işlevini görecek alternatif tedbirlere adli kontrol adı verilmiştir. 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu döneminde sistemsiz olarak düzenlenmiş olan bu kurumlar 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nda koruma tedbirleri arasında “Adli Kont­rol” başlıklı bir bölümde düzenlenmiştir. Adli kontrol, şüpheli veya sanığın Yasa’da gösterilen bir veya birden fazla yükümlülüğe tabi tutulmasını içerir (CMK m.109/3).

Adli Kontrol Uygulanabilmesinin Koşulları

Adli kontrol, tutuklama koruma tedbiri yerine uygulanan bir tedbirdir. Bu nedenle tedbi­rin uygulanabilmesi için gerekli olan tek şart tutuklamanın koşullarının gerçekleşmiş ol­masıdır.

Tutuklama yasağı öngörülen hâllerde de adli kontrole ilişkin hükümler uygulanabilir (CMK m.109/2).

CMK m.102’de gösterilen yasal tutukluluk süreleri dolduğu için salıverilenler hakkın­da da adli kontrol uygulanabilir (CMK m.109/7). Bu hâlde tutukluluk süresi sona ermiş ancak tutuklama koşulları devam ediyor olmalı.

Adli Kontrol Tedbirinin Kapsayabileceği Yükümlülükler

Adli kontrol, şüphelinin aşağıda gösterilen bir veya birden fazla yükümlülüğe tabi tutul­masını içerir (CMK m.109/3): 1) Yurt dışına çıkamama (Ay m.23/5), 2) hâkim tarafından belirlenen yerlere, belirtilen süreler içinde düzenli olarak başvurma, 3) hâkimin belirttiği merci veya kişilerin çağrılarına ve gerektiğinde mesleki uğraşlarına ilişkin veya eğitime devam konularındaki kontrol tedbirlerine uyma, 4) her türlü taşıtları veya bunlardan ba­zılarını kullanamama ve gerektiğinde kaleme (yazı işlerine), makbuz karşılığında sürücü belgesini teslim etme, 5) özellikle uyuşturucu, uyarıcı veya uçucu maddeler ile alkol ba­ğımlılığından arınmak amacıyla hastaneye yatmak dâhil, tedavi veya muayene tedbirle­rine tabi olma ve bunları kabul etme, 6) şüphelinin parasal durumu göz önünde bulun­durularak, miktarı ve bir defada veya birden çok taksitlerle ödeme süreleri, Cumhuriyet savcısının isteği üzerine hâkimce belirlenecek bir güvence miktarını yatırma, 7) silah bu- lunduramama veya taşıyamama, gerektiğinde sahip olunan silahları makbuz karşılığında adli emanete teslim etme, 8) Cumhuriyet savcısının istemi üzerine hâkim tarafından mik­tarı ve ödeme süresi belirlenecek parayı suç mağdurunun haklarını güvence altına almak üzere ayni veya kişisel güvenceye bağlama, 9) aile yükümlülüklerini yerine getireceğine ve adli kararlar gereğince ödemeye mahkûm edildiği nafakayı düzenli olarak ödeyeceğine dair güvence verme, 10) konutunu terk etmeme, 11) belirli bir yerleşim bölgesini terk etmeme, 12) belirlenen yer veya bölgelere gitmeme.

Taşıt kullanmama ve gerektiğinde sürücü belgesini teslim etme yükümlülüğünün söz konusu olduğu hâllerde hâkim veya Cumhuriyet savcısı şüphelinin mesleki uğraşılarında araç kullanmasına sürekli veya geçici olarak izin verebilir (CMK m.109/5).

Tedavi veya muayene tedbirlerine tabi olma hâlinde tedavi ve tedbir süreleri mahkum olunan cezadan mahsup edilir. Bunların dışındaki yükümlülüklerde, adli kontrol altında geçen süre cezadan mahsup edilemez (CMK m.109/6).

Belirtelim ki suç şüphesi altında bulunan çocuklar hakkında da tutuklama yasağının bulunduğu hâllerde adli kontrol tedbirine başvurulabilir. Çocuk Koruma Yasası’nda çocuk­lar açısından adli kontrol tedbirinin içereceği yükümlülükler daha fazladır. Çocuk Koruma Yasası’na göre, çocuklar adli kontrol tedbiri adı altında 1)belirlenen çevre sınırları dışına çıkmama, 2) belirlenen bazı yerlere gitmeme veya ancak bazı yerlere gidebilme, 3) belirle­nen kişi ve kuruluşlarla ilişki kurmama yükümlülüğüne de tabi tutulabilirler (ÇKK m.20).

Adli Kontrol Kararı Vermeye Yetkili Merciler

Adli kontrol tedbirine, soruşturma evresinde, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hâkimi karar verir (CMK m.110/1,162). Kovuşturma evresinde adli kontrol tedbi­rine, gerekli görüldüğünde mahkeme karar verir (CMK m.110/3). Mahkeme bu tedbire Cumhuriyet savcısının talebi üzerine veya talep olmadan yani re’sen karar verebilir.

Soruşturma evresinde sulh ceza hâkimi, kovuşturma evresinde mahkeme bir adli kontrol uygulaması esnasında, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine, şüpheliyi bir veya birden çok yeni yükümlülük altına koyabilir, kontrolün içeriğini oluşturan yükümlülük­leri bütünüyle veya kısmen kaldırabilir, değiştirebilir veya şüpheliyi bunlardan bazılarına uymaktan geçici olarak muaf tutabilir (CMK m.109/2).

Şüpheli de adli kontrol tedbirindeki yükümlülüklerin değiştirilmesini, bütünüyle veya kısmen kaldırılmasını, bu yükümlülüklerden bazılarından geçici olarak muaf tutulmasını soruşturma evresinde sulh ceza hâkiminden, kovuşturma evresinden mahkemeden iste­yebilir. Bu hâlde hâkim veya mahkeme Cumhuriyet savcısının görüşünü aldıktan sonra beş gün içinde karar verir (CMK m.111/1).

Adli Kontrol Kararının Kaldırılması

Soruşturma evresinde Cumhuriyet savcısı adli kontrolün artık gereksiz olduğu kanısına varacak olursa re’sen adli kontrolü kaldırarak şüpheliyi serbest bırakır. Kovuşturmaya yer olmadığı kararı verildiğinde şüpheli serbest kalır (CMK m.103/2).

Adli Kontrol Kararına Karşı Kanun Yolu

Adli kontrole ilişkin kararlara itiraz edilebilir (CMK m.11/2). Kararın hangi merciden verildiği önem taşımamaktadır. Soruşturma evresinde sulh ceza hâkimince, kovuşturma evresinde mahkemece verilen adli kontrole ilişkin tüm kararlara karşı itiraz kanun yolu açıktır.

Adli Kontrol Kararının İçerdiği Yükümlülüklere Uymamanın Yaptırımı

Adlî kontrol hükümlerini isteyerek yerine getirmeyen şüpheli veya sanık hakkında, hük- medilebilecek hapis cezasının süresi ne olursa olsun, yetkili yargı mercii hemen tutukla­ma kararı verebilir. Bu hüküm, azami tutukluluk süresinin dolması nedeniyle verilen adli kontrol tedbirinin ihlali hâlinde de uygulanabilir. Ancak, bu durumda tutuklama süresi ağır ceza mahkemesinin görevine giren işlerde dokuz aydan, diğer işlerde iki aydan fazla olamaz (CMK m.112).

Adli kontrolün içerdiği yükümlülüğü yerine getirmeyen şüpheli veya sanık hakkında, hiikmedilebilecek hapis cezasının süresi ne olursa olsun, yetkili yargı mercii hemen tutuklama kararı verebilir.