Avukatın Dosya Evrakını Tetkik Yetkisi Ne Demektir?

Avukatın statüsel yetkilerinin başında ‘dosya evrakını tetkik yetkisi’ gelmektedir. Avukatlık Kanunu’nun 46/2. maddesinin “Avukat veya stajyer, vekaletname almak­sızın dava ve takip dosyalarını inceleyebilir. Bu inceleme isteğinin ilgililerce yerine getirilmesi zorunludur. Vekaletname ibraz etmeyen avukata dosyadaki kağıt veya belgelerin örneği veya fotokopisi verilmez” der. Bunun yanı sıra CMK m.153 ve HMK m. 161 ile 77 konuya dair hükümlerdir. Avukatlık Kanunu’nda avukatların ve stajyerlerin gerek dava dosyalarını gerekse takip dosyalarını, vekâletname ibrazı gerekmeden inceleyebilecekleri hükme bağlanmıştır. Ancak dosyadaki kâğıt ve bel­gelerin fotokopisinin alınabilmesi bakımından vekâletname ibrazı gerekir.

HMK m. 161’e göre de, “Zabıt kâtibinin gözetimi altında taraflar veya feri mü- dahil, dava dosyasını inceleyebilir. Dava ile ilgili olanlar da bunu ispatlamak kaydı ve hâkimin izniyle dosyayı inceleyebilir”. Dosya ancak mahkemenin bulunduğu yerde incelenebilir. Dosya inceleme gerekçesiyle mahkeme veyahut mahkeme ka­leminden dışarı çıkarılamaz. Dosyanın başka bir resmi merciiye ya da mahkeme­
ye gönderilmesi gerektiğinde, hakim resen (kendiliğinden) veya ilgililerin talebi halinde dosyada yer alan belge yada dosyanın tamamının onaylı bir örneğini gön­derilmesine karar verebilir (HMK m. 159).

Hukuk davalarında vekilin dosyayı incelememiş olmasından ötürü yargılama­nın başka bir güne bırakılması kural olarak söz konusu olamaz. Sadece bu durum kabul olunabilir bir özre dayanmakta ise, yargıç bir defaya özgü olmak üzere kısa bir süre verebilir. Verilen süre sonunda da dosya incelenmemiş olursa, davaya devam edilir (HMK m. 77/4).

Av.K. m. 2 gereğince; yargı organları, emniyet makamları, diğer kamu kurum ve kuruluşları ile kamu iktisadi teşebbüsleri, özel sektöre ve kamuya ait bankalar,noter- ler, sigorta şirketleri ve vakıflar, avukatlara görevlerini yerine getirirlerken yardımcı olmak zorundadırlar. Kanunlarındaki özel hükümler saklı kalmak kaydıyla, bu ku­rumlar gereksinim duyduğu bilgi ve belgeleri avukatın incelemesine sunmakla yü­kümlüdür. Bu belgelerden örnek alınması ise vekâletname ibrazına bağlıdır. Derdest davalarda müzekkereler vekâlet ibrazına bağlıdır. Derdest davalarda müzekkereler duruşma günü beklenmeksizin mahkemeden alınabilir.

Suçluluk ya da suçsuzluğu kanıtlamada önemli sayılabilecek bilgiler içeren belgelerin avukat tarafından incelenmesinin engellenmesi, ceza yargısındaki sa­vunma temel hakkının (Anayasa m. 36) ihlali anlamına gelir. Savunma maka­mının, mahkemenin yararlanabileceği, değerlendirebileceği her belgeyi inceleme yetkisi vardır.

İddianamenin mahkeme tarafından kabul edildiği tarihten itibaren, müda- fiinin evrak tetkik yetkisi mutlak (sınırsız) bir yetkidir. Bir başka deyişle bu ta­rihten sonra artık savcının soruşturmanın selametini ileri sürerek bu yetkinin kısıtlanmasını talep etmek imkânı kalmaz. Bu bağlamda, yakalanan kişi ya da şüphelinin ifadesinin bulunduğu tutanakları, bilirkişi raporlarını, yakalanan ya da şüphelinin hazır bulunmaya yetkili olduğu diğer adli işlemlere ilişkin tutanakları müdafiinin incelemesi mümkündür. Ancak bu durumun soruştur­manın amacını tehlikeye düşürecek olması halinde Cumhuriyet Savcısının is­temi üzerine sulh ceza hâkiminin kararıyla bu yetki CMKm.l53/2gereğince kısıtlanabilir.

Koruma altına alınmış deliller de koruma altına alındıkları yerde müdafi ta­rafından incelenebilir. Ceza Muhakemesi Kanunu’nda bu husus açıklanmış olma­makla beraber müdafiinin bu inceleme sırasında bir uzmanı yanında getirebilme­si de mümkündür.