Anonim Şirkette Yönetim Kurulu Üyeliği ve Üyelerin Hukuki Durumu
Kurul olarak yönetim kurulu ile anonim şirket arasında organ-tüzel kişi ilişkisi vardır. Tüzel kişiler, organları eliyle hak edinebilir ve borçlanabilirler (TMK m.50). Yönetim kurulu üyeleri (organ görevlileri) ile ortaklık arasında ise sözleşme ilişkisi vardır. Bu sözleşme genellikle vekâlet niteliğinde olmakla birlikte, bazen hizmet niteliği taşıyabilir.
Anonim Şirkette Yönetim Kurulu Üyelerinin Nitelikleri
Kanunda yönetim kurulu üyeleri için bazı nitelikler öngörülmüştür:
- Yönetim kurulu, tek kişiden de oluşabilir (m. 359/1).
- Yönetim kurulu üyesi gerçek kişi olabileceği gibi, tüzel kişi de olabilir. Fakat bir tüzel kişinin yönetim kuruluna üye seçilmesi durumunda, tüzel kişiyle birlikte tüzel kişi adına sadece bir gerçek kişi de tescil ve ilân olunur. Bu husus, şirketin internet sitesinde yayınlanır. Tüzel kişi adına, sadece tescil edilmiş olan bu kişi toplantılara katılıp oy kullanabilir. Tüzel kişi adına başka bir gerçek kişinin toplantılara katılarak oy kullanmasına imkân yoktur (TTK m.359/2).
- Yönetim kurulu üyesinin pay sahibi olması şart değildir.
- Gerçek kişi üyenin tam ehliyetli olmaları gerekir. Yönetim kurulu üyesinin/ üyelerinin ve tüzel kişi adına tescil edilecek olan gerçek kişinin tam ehliyetli olması gerekmektedir (TTK m.359/3).
- Seçilme engeli bulunmaması gerekir. Üyeliği sona erdiren ve m. 363/2’de sayılan nedenlerin daha baştan var olmasının, seçilmeye de engel oluşturacağı, açıkça hükme bağlanmıştır (m. 359/4).
Ayrıca, bağımsız denetçilik, yönetim kurulu üyeliği ile bağdaşmaz (m. 400/1). Devlet Memurları Kanunu, Noterlik Kanunu gibi özel mevzuatta da, üyeliği engel hükümler vardır; fakat böyle özel hükümlere rağmen seçilen kişinin üyeliği geçerli olup, hakkında öngörülen yaptırımlar uygulanır. Avukatlık ise yönetim kurulu üyeliğine engel işlerden değildir (AvK m.12/f).
- Anasözleşme ile yönetim kurulu üyesinin belli niteliklere sahip olması koşulu (örneğin, belirli mesleklerde deneyim, belirli alanlarda yükseköğrenim görmüş olma gibi) getirilip getirilemeyeceği konusunda doğrudan bir hüküm mevcut değildir. Bununla birlikte, m. 363/2’de, üyeliği sona erdiren nedenler arasında, anasözleşmede öngörülen niteliklerin kaybından da söz edilmiş bulunulmasından dolayı, m. 340’a istisna olarak anasözleşmeye bu konuda hüküm konulabileceği sonuca varılmalıdır.
Anonim Şirkette Yönetim Kurulu Üyeliğinin Kazanılması
Yönetim kurulu üyesi sıfatının kazanılması ve kaybedilmesi durumlarının tescil ve ilânı gerekir. Her iki durumda da tescil açıklayıcıdır (TTK m.339/3, 354/1, g, 31/1,373). Üye sıfatının kazanılması çeşitli şekillerde gerçekleşebilir.
Anasözleşme ile Atama
İlk yönetim kurulu üyeleri anasözleşmede gösterilir (m. 339/3); tescil ve ilân edilir (m.354/1,g).
Genel Kurul Tarafından Seçim
Kuruluştan sonraki dönemlerde, yönetim kurulu üyeleri genel kurulca seçilir (m. 359/1).Görevsüreleri en çok üç yıl olup, anasözleşmede aksine hüküm yoksa yeniden seçilmeleri mümkündür (m. 362). Hatta mevcut üyelerin azli ile yerlerine yenilerinin seçilmesi, gündeme madde olmasa bile her zaman, haklı nedenle (m. 364/1) veya gündemdeki finansal tabloların müzakeresi maddesine dayanılarak (m.413/3) gerçekleştirilebilir.
Kamu Tüzel Kişisince Atama
Anasözleşmeye konulacak bir hükümle, ortak olmasa dahi, kamu tüzel kişilerinden (devlet, il özel idaresi, belediye, köy ve diğerleri) birisine, işletme konusu kamu hizmeti olan anonim ortaklığın yönetim kurulunda temsilci bulundurma hakkı verilebilir (m. 334). Kamu tüzel kişisince atanan üye, diğer üyelerin hak ve yetkilerine sahiptir fakat atanmaları ve azilleri ile yerlerine yenisinin atanması, ilgili kamu tüzel kişisinin yetkisindedir (m. 334/2 ve 3).
Yönetim Kurulu Tarafından Geçici Seçim
Bir üyelik boşaldığı takdirde yönetim kurulu, seçilme şartlarına sahip birisini geçici olarak seçer ve ilk genel kurul toplantısında da bu kişiyi genel kurulun onayına sunar (m. 363/1). Genel kurul onaylarsa, bu kişi görevine devam eder ve selefinin görev süresini tamamlar; aksi takdirde de yerine birisini seçer.
Genel Kurul Tarafından Yedek Üye Seçimi Sorunu
Genel kurulun, ilerde boşalacak üyelikler için önceden yedek üye seçip seçemeyeceği konusunda kanunda hüküm yoktur.