ANONİM ŞİRKETİN ORGANLARI VE ÖZELLİKLE YÖNETİM KURULU

Zorunlu Organlar ve İlişkileri

Kişi ortaklıklarında da tüzel kişilik bulunmasına rağmen, ortak sayısının az ve sorumluluklarının sınırsız olması, ortakların şirket işlerini bizzat yapmak istemelerine yol açmaktadır. Bu nedenle, kişi ortaklıklarında organlaşmaya gidilmemiştir. Buna karşılık, sayıca fazla, aralarındaki ilişki olmayan veya sınırlı düzeyde olan ve sorumlulukları sınırlı ortaklardan oluşan anonim ortaklıklarda bir organlaşmaya ve iş bölümüne gidilmiştir.

TTK sisteminde, genel kurul ve yönetim kurulu olmak üzere, kanunen zorunlu iki organa yer verilmiştir. Bu organlardan birinin uzun süre yokluğu veya genel kurulun toplanamaması durumunda, ortaklığın feshi için, pay sahiplerine, şirket alacaklılarına ve Bakanlığa, dava açma yetkisi tanınmıştır (TTK m.530).

TTK genel kurul ve yönetim kuruluna tanınan devredilemez yetkileri gösteren maddeler öngörmektedir (TTK m.408/2, 375 ve ayrıca TBK m.374). Bu hükümler ile organlar arası görev ve yetki ayrımının belirgin hâle geldiği ve yönetim kurulunun görev ve yetkilerinin ön plana çıkarıldığı söylenebilir.

Anonim Şirkette Yönetim Kurulu

Yönetim kurulu, ortaklığın yönetim ve temsil organı olup, bulunmaması bir fesih nedenidir (TTK m.530). Yönetim kurulunun tek kişiden oluşması mümkündür(m. 359/1); üye sayısı anasözleşmede gösterilir (m. 339/1, g).

Anonim Şirkette Yönetim Kurulunun Görev ve Yetkileri

Yönetim kurulu, kanun ve anasözleşme uyarınca genel kurulun yetkisine bırakılanlar dışında, şirketin işletme konusunun gerçekleştirilmesi için gerekli her tür işlem ve işler hakkında karar alma konusunda yetkilidir (m. 374). YK, görev ve yetkilerini kural olarak topluca (kurul şeklinde) kullanır; istisnai bazı işlerde üyelerin bireysel olarak yetkileri vardır.

TTK’de öngörülen ve kurul olarak kullanılan yetki ve görevlerin başlıcaları şunlardır:

1. Ortaklığı yönetmek ve temsil etmek (m. 365 vd.). Yönetim iç ilişkide, temsil ise dış ilişkide gündeme gelir. Bu kapsamda ticari temsilciler ve vekilleri (m. 368), müdürler ile aynı işleve sahip imza yetkililerini atama ve azletme yetkisi de vardır (m. 375/1,d).
2. Ortaklığın denetimi ve üst düzeyde yönetimi için gerekli düzenin kurulması (m. 375/1,a-c). Yönetim teşkilatını belirleme (m. 375/1,b) ve yönetimle görevli kişilerin kanunlara, anasözleşmeye, iç yönergelere ve yazılı talimatlara uygun davranıp davranmadığının üst gözetimine de yetkilidir (m. 375/1,e).
3. Ortaklık malvarlığının borca batık hâle düşmesi durumunda mahkemeye bildirim ve birtakım önlemler alınması (m. 375/1,g ve 376 vd.).
4. Genel kurul toplantılarının hazırlanması ve yürütülmesi (m. 375/1,f, 410 vd.), anasözleşme değişikliği, sermaye artırımı ve azaltımları hazırlıklarının yapılması ve yürütülmesi, gerekiyorsa Bakanlıktan izin alınması (m. 453 vd., 456-475).
5. Şirket defterlerinin tutulması, yıllık faaliyet raporlarının ve kurumsal yönetim açıklamalarının hazırlanması (m. 375/1,f).
6. Ortaklığın sona ermesi ve tasfiye işlemleri ile ilgili görev ve yetkiler (m. 535-536 vd.).
7. Kanunun öngördüğü tescil ve ilân işlemlerinin yaptırılması (m. 455, 471 gibi).
8. Genel kurul kararlarının uygulanması, gerekirse alınan kararlara karşı iptal davası açılması (m. 445 vd.).
9. Nama yazılı pay senetlerinin devrine izin verilmesi ve yeni malikin pay defterine kaydedilmesi (m. 492 vd.).
10. Sermaye artırımlarında yeni çıkarılan paylar üzerinde mevcut ortakların rüçhan (yeni pay alma) haklarını kullanmalarının sağlanması (m. 461).
11. İmtiyazlı pay sahipleri genel kurullarının gerektiğinde toplantıya çağrılması (m. 454/2).
12. Özellikle kayıtlı sermaye sistemini benimsemiş ortaklıklarda yönetim kuruluna, anasözleşmeye hüküm konularak önemli bazı başka yetkilerin tanınabilmesi de mümkündür (TTK m.460, SerPK m.12). Örneğin sermaye artırımlarında rüçhan haklarını kısıtlama, imtiyazlı paylar yaratma, imtiyazları kısıtlama, primli pay çıkarma gibi.

Yönetim kurulunun kullanacağı yukarıdaki yetkilerin büyük bir kısmı, devredilemez görev ve yetkiler niteliğindedir (TTK m.375). Ayrıca, sahip olduğu bazı görev ve yetkiler kurul şeklinde kullanılmakla birlikte, bazı yetki ve görevler bireysel olup her bir üye bunları tek başına kullanabilir. Örneğin, uygulanması kişisel sorumluluk doğuracak genel kurul kararlarının iptalini dava etme (m. 446/1,d), yönetim kurulunun toplantıya çağrılması için başkandan talepte bulunma (m. 392/7), bilgi alma ve inceleme hakkı (m. 392) gibi.

Yönetim kurulunun en önemli görev ve yetkisi, ortaklığı yönetmek ve temsil etmek olduğundan bunları ayrı ayrı ele almak gerekir:

Anonim Şirkette Yönetim Görev ve Yetkileri

Yönetim, ortaklık iş ve ilişkilerinin yürütülmesi yanında, ortaklık ile ortaklar arasındaki ilişkileri düzenleyen kanun ve anasözleşme hükümlerinin öngördüğü görev ve yetkileri de kapsar.

Ortaklık iş ve ilişkilerinin yürütülmesine örnek olarak, gündelik işlerin yapılması, memur ve müstahdemlerin atanması, ticari temsilcilerin atanması ve azli, defterlerin tutulması, yazışmaların yürütülmesi, tebligat yapılması ve kabul edilmesi verilebilir.

Ortaklık ile ortaklar arasındaki ilişkilerin düzenlenmesine örnek olarak da genel kurulu davet, toplantı hazırlıkları yapılması, tutanak ve cetvellerin düzenlenmesi, sermaye borcunda mütemerrit ortaklara karşı işlem yapılması, rüçhan haklarının kullandırılması, nama yazılı pay devirlerine izin verilmesi, ortakların aydınlatılması (bilgi verilmesi) sayılabilir.

Yönetim kurulu ortaklığın işletme konusu içerisinde kalmak (istisna, m. 371/2) koşuluyla kural olarak her konuda yönetime ve temsile yetkilidir. İstisna olarak, genel kurula (anasözleşme ve esas sermaye değişikliği, fesih, hesapları onaylama ve kâr dağıtımı kararları) özgü yetkiler ile ortaklığın denetimi gibi işler sayılabilir.