Acentenin Borçları ve Hakları Nelerdir?

Acentenin Borçları

Kanun, acentenin borç ve hakları konusunda düzenlemeler içermektedir.

1. Acente iş görmeli ve tacirin çıkarlarını gözetmelidir (TTK m.109). Acente özellikle, tacir hesabına saklamakta olduğu mallara gelecek hasarlardan so­rumludur. Bu sorumluluktan kurtulabilmesi için kusursuz olduğunu ispat­laması gerekir.
2. Tacire bilgi verme yükümü vardır (TTK m.110). Piyasa durumu, müşterile­rin mali durumu, aldığı beyanlar ve oluşan değişiklikleri tacire zamanında bildirmelidir.
3. Verilen talimatlara uymakla yükümlüdür. Aksi halde bunun sonucuna katla­nacaktır. Açık talimat bulunmayan hâllerde acente işi geciktirebilir. Fakat iş acil olup da talimat almaya zaman yetersiz ise veya en yararlı şartlar çerçeve­sinde hareket etme konusunda yetkilendirilmiş ise, basiretle hareket etmeli­dir (TTK m.110/2).
4. Önleyici tedbirler almakla yükümlüdür. Acente, tacir hesabına teslim aldığı eşyanın taşınma sırasında bir hasara uğradığına dair belirtiler görürse, taci­rin dava haklarını güvenceye bağlamak için hasarı tespit ettirmek ve gerekli önlemleri almak, eşyayı korumak, tamamen telef olma tehlikesi varsa TBK m.108 uyarınca mahkeme izniyle sattırmak ve durumu tacire gecikmeksi­zin bildirmek zorundadır (TTK m.111/1).
5. Müvekkiline ait olan paraları zamanında göndermesi gerekir. Aradaki söz­leşmeye göre parayı hangi süre içinde vermesi gerekiyorsa o süre içinde vermelidir aksi halde temerrüt faizi, hatta tazminat ödemesi gerekebilir (TTK m.112).
6. Acentenin belli bir yer ve bölgede kural olarak tekel hakkı vardır. Tekel hakkının karşılığını rekabet etmeme borcu oluşturur. Acente, aynı yer veya bölgede, aksi kararlaştırılmış olmadıkça, aralarında rekabet ilişkisi bulunan birden çok işletmenin acenteliğini yapamaz (TTK m.104).

Acentenin Hakları

Ücret İsteme

En önemli hakkıdır. Aracılık etmesi veya tacir adına sözleşme yapması yanında, acente tekel bölgesi içerisinde, tacir tarafından doğrudan yapılan işlemlerden do­layı da ücret isteme hakkını kazanır (TTK m113/1, 2). Bu hak, acentenin yaptığı işlemlerden, tacirin çıkar sağladığı anda ve oranda doğar (TTK m.114).

Miktarı sözleşmede kararlaştırılabilir. Kararlaştırılmamışsa ticari teamüle, o da yoksa halin gereğine göre o yerdeki ticaret mahkemesince tespit edilir (TTK m.115). Acentelik ücretinin taraflarca kararlaştırılabilmesi kuralının istisnasına, sigorta acenteliği sözleşmesinde rastlanmakta olup, sigortacılıkta acentenin ücreti serbestçe kararlaştırılmaz; sigortacılık mevzuatı gereğince bu tür acentelerin üc­reti, belirli tarifelerle saptanır.

Ücret ne zaman ödenir? Acentenin hak kazandığı ücretin, doğumu tarihinden itibaren en geç üç ay içinde ve her halde acentelik sözleşmesinin sona erdiği tarih­te ödenmesi gerekir. Ücret istemi, muacceliyeti ve hesaplanması açısından önem taşıyan bütün konular hakkında acente bilgi isterse tacir bilgi vermek zorundadır. Ayrıca acente, ücrete bağlı işlemlerin defter kayıt suretlerini isteyebilir. Tacir ver­mekten kaçındığı ya da defter kayıtlarından kuşkuyu gerektirecek haklı nedenler bulunduğu takdirde, acente, defter ve belgelerin ilgili kısımlarını bizzat inceleme veya uzmanın inceletme; tacir buna izin vermez ise, mahkemeye başvurma yet­kisine sahiptir. Bu hükümlere aykırı anlaşmalar, acente aleyhine olduğu ölçüde geçersizdir (TTK m.116).

Olağanüstü Masraflarını İsteme

Yapılan işin niteliğine, değerine, işletmenin türüne göre devamlı şekilde yapılage- len masraflar olağan, devamlı yapılmayanlar olağanüstüdür. Acente, ancak olağa­nüstü masraflarını isteyebilir (TTK m.117).

Faiz Talep Etme

Acente, hak kazandığı ücret, olağanüstü gider ve avanslar nedeniyle TTK m.20’ye göre faiz talep edebilir (m.120/1,e).

Hapis Hakkı

Acente, tacirden olan alacaklarının tamamı ödeninceye kadar, acentelikten dolayı zilyet olduğu taşınır mal ve kıymetli evrak üzerinde hapis hakkına sahiptir (TTK m.119).

Acentenin Temsil Yetkisi ve Kapsamı

Yetkili ise Tacir Adına Sözleşme Yapma

Acente eğer sözleşme yapmaya yetkiliyse tacir adına sözleşme yapabilir. Bu yetki­nin yazılı şekilde verilmesi geçerlilik şartıdır. Bunun yanında ticaret siciline tescil ve ilan ettirilmesi de zorunludur (TTK m.107).

TTK m.108’e göre acente, yetkisi olmaksızın veya yetki sınırlarını aşarak mü­vekkili adına bir sözleşme yaparsa müvekkili bunu haber alır almaz, işleme icazet verebilir; vermediği takdirde acente sözleşmeden dolayı bizzat sorumlu olur.

Müvekkili Adına Beyanlarda Bulunma ve Kabul Etme

Acentenin müvekkili adına bazı beyanlarda bulunma ve tacire yöneltilecek bazı beyanları onu temsilen kabul etme yetkisi vardır (TTK m.105/1).

Bedeli ve Malları Teslim Alma

Acente, bizzat teslim ettiği mal bedellerini ve bedelini ödediği malları teslim ala­bilir (TTK m.106).

Müvekkili Mahkemede Temsil

Bir acente, aracılık yaptığı veya bizzat yaptığı sözleşmeden dolayı tacire karşı açı­lacak davalarda taciri temsil edebilir veya tacir adına dava açabilir. Yabancı tacir­ler adına acentelik yapanlar hakkındaki sözleşmelerde yer alan, bu hükme aykırı şartlar geçersizdir (TTK m.105/2). Hükmün aksinden, yerli tacirler adına acente­lik yapanlar yönünden bu hükme aykırı sözleşme yapılabileceği anlamı çıkmak­tadır ki bu durumda da davacı/üçüncü kişilere karşı hükmün etkisi ve aleniyeti sorunu doğmaktadır.

Uygulama açısından büyük öneme sahip bu hüküm, müşteri çevresinin çıkar­larını korumak amacıyla konulmuştur.

Acente, mahkemede taciri temsil ettiği için, alınan mahkeme kararı acenteye karşı uygulanamaz; sorumluluk tacire aittir (TTK m.105/3).